W postępowaniu podatkowym, zwłaszcza gdy sprawa dotyczy zawiłych zagadnień technicznych, technologicznych czy ekonomicznych, organy podatkowe mogą sięgnąć po opinię biegłego. W takim przypadku pojawia się naturalne pytanie: czy podatnik ma jakikolwiek wpływ na to, kto zostanie wyznaczony jako biegły? Czy może żądać zmiany eksperta lub zakwestionować jego opinię? Choć odpowiedź nie jest jednoznaczna, warto przyjrzeć się tej kwestii z punktu widzenia obowiązujących przepisów oraz praktyki organów podatkowych.

Kto może zostać biegłym?

Zacznijmy więc od początku. Zgodnie z art. 197 § 1 Ordynacji podatkowej, biegłym może być każda osoba posiadająca wiadomości specjalne. Co istotne, nie ma obowiązku, aby taka osoba była wpisana na listę biegłych prowadzoną przez sądy czy inne instytucje. To organ podatkowy ocenia kwalifikacje potencjalnego biegłego – wyjątkiem są sytuacje, w których przepisy szczególne narzucają wybór biegłego z konkretnej grupy zawodowej, np. rzeczoznawców majątkowych przy ustalaniu wartości budowli (na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami).

Obowiązki organu podatkowego przy powoływaniu biegłego

Organ podatkowy podejmuje decyzję o powołaniu biegłego z urzędu lub na wniosek strony. W obu przypadkach decyzja ta przyjmuje formę postanowienia. Dokument ten powinien wskazywać nie tylko dane osoby wyznaczonej jako biegły, ale również dokładny zakres opinii oraz pytania, na które ekspert ma odpowiedzieć. Takie podejście ma gwarantować transparentność i umożliwić stronie zrozumienie roli biegłego w sprawie.

Zanim jednak organ powoła biegłego, kandydat musi wyrazić zgodę na udział w postępowaniu. Zgoda ta najczęściej przybiera formę umowy cywilnoprawnej, której przedmiotem jest sporządzenie opinii.

Biegły nie ustala stanu faktycznego – jego zadaniem jest dostarczenie organowi wiedzy specjalistycznej, która ułatwi ocenę istniejącego już materiału dowodowego. Nie dokonuje również interpretacji przepisów prawa – to kompetencja wyłącznie organu podatkowego.

Czy podatnik może złożyć wniosek o powołanie innego biegłego?

Tak, podatnik ma prawo wnioskować o powołanie biegłego lub nawet o jego zmianę. W praktyce jednak taki wniosek nie wiąże organu – może on go odrzucić, jeśli uzna, że nie jest konieczny, lub że wskazana przez podatnika okoliczność może zostać ustalona na podstawie innych dowodów (np. dokumentów). Zgodnie z orzecznictwem, jeżeli opinia biegłego nie została skutecznie zakwestionowana, nie ma podstaw do powoływania kolejnego eksperta dla tej samej okoliczności (wyrok NSA z 16.05.2007 r., I FSK 212/07).

W sytuacjach, gdy podatnik nie zgadza się z treścią opinii, ma prawo zgłosić zarzuty, podważające jej wiarygodność lub rzetelność. Może również przedstawić tzw. prywatną opinię biegłego, sporządzoną przez specjalistę z odpowiednimi kwalifikacjami. Choć nie jest ona opinią biegłego w rozumieniu art. 197 o.p., może służyć jako środek dowodowy, na podstawie którego organ dokona weryfikacji opinii „urzędowego” eksperta.

Kiedy można domagać się zmiany biegłego?

Zmiana biegłego może nastąpić, jeśli pojawią się wątpliwości co do jego bezstronności. Przepisy przewidują możliwość wyłączenia biegłego, jeśli istnieją przesłanki mogące podważyć jego niezależność – np. związek osobisty lub zawodowy ze stroną postępowania lub organem podatkowym. Do biegłych stosuje się odpowiednio przepisy o wyłączeniu pracownika organu (art. 130 § 1 i 2 o.p.).

W praktyce jednak uznanie biegłego za stronniczego bywa trudne i wymaga wykazania realnego zagrożenia dla bezstronności. Sam fakt, że opinia jest niekorzystna dla podatnika, nie stanowi wystarczającej podstawy do jego wyłączenia.

Czy organ podatkowy może powołać swojego pracownika na biegłego?

To zagadnienie jest kontrowersyjne. W orzecznictwie przeważa pogląd, że co do zasady biegły powinien być osobą niezwiązaną z organem podatkowym. Powołanie pracownika organu jako biegłego może prowadzić do konfliktu interesów, choć formalnie nie jest wykluczone – pod warunkiem że osoba ta nie bierze później udziału w rozpatrywaniu tej samej sprawy (wyrok NSA z 25.04.2017 r., II FSK 75/17). Praktyka taka jednak powinna być stosowana wyjątkowo ostrożnie

Opinia biegłego – dowód, ale nie wyrok

Ważne jest, aby pamiętać, że opinia biegłego nie wiąże organu podatkowego – to tylko jeden z elementów materiału dowodowego, który musi zostać poddany ocenie. Organ ma obowiązek przeanalizować jej treść, logiczność i spójność. Opinia musi zawierać uzasadnienie – nie może być zbiorem niezweryfikowanych tez, których nie sposób zweryfikować bez fachowej wiedzy.

Strona ma również prawo odnosić się do opinii – wskazywać jej błędy, nieścisłości lub brak logiki. Organ może wówczas zwrócić się do biegłego o dodatkowe wyjaśnienia albo zdecydować o powołaniu innego eksperta, jeśli zachodzą ku temu uzasadnione podstawy.

Podsumowanie

Podatnik nie ma bezpośredniego wpływu na wybór biegłego – decyzję w tym zakresie podejmuje organ podatkowy. Jednakże podatnik nie jest pozbawiony narzędzi kontroli: może zgłosić wniosek o powołanie biegłego, kwestionować opinię, żądać uzupełnienia dowodu, a w określonych przypadkach – wnioskować o wyłączenie eksperta.

Choć praktyka pokazuje, że organy podatkowe niechętnie zmieniają raz wyznaczonych biegłych, podatnik może skutecznie bronić swoich interesów, pod warunkiem że odpowiednio uzasadni swoje stanowisko. Najskuteczniejszym sposobem jest posiłkowanie się kontropinią eksperta o porównywalnych kwalifikacjach.

W świetle powyższego odpowiedź na pytanie, czy podatnik ma wpływ na wybór biegłego, brzmi: tak, ale pośredni i ograniczony. W praktyce oznacza to, że aktywna i świadoma postawa strony – oparta na znajomości przepisów i narzędzi procesowych – może znacząco wpłynąć na przebieg postępowania i ocenę opinii biegłego przez organ podatkowy.