W polskim systemie prawnym obowiązki podatkowe są jednoznacznie zdefiniowane i egzekwowane, jednak prawa podatnika bywają mniej znane – co często prowadzi do ich niewykorzystania. Tymczasem Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2023 poz. 2383 ze zm.) przyznaje podatnikom szereg uprawnień, które – jeśli są świadomie stosowane – mogą realnie wpłynąć na przebieg i wynik postępowania. Wiedza o tym, kiedy i w jaki sposób można, a wręcz trzeba zareagować, staje się kluczowa nie tylko dla przedsiębiorców, ale i dla każdego obywatela.
Równość stron, ale tylko przy aktywnym uczestnictwie
Zgodnie z art. 120 Ordynacji podatkowej, postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych. W praktyce oznacza to m.in. obowiązek rzetelnego informowania podatnika o jego prawach i obowiązkach, jak również umożliwienie mu czynnego udziału w sprawie. Podatnik ma prawo nie tylko do składania wyjaśnień, ale też do przeglądania akt sprawy, kopiowania dokumentów i zgłaszania wniosków dowodowych (art. 178 §1 o.p.). Z możliwości tych warto korzystać od samego początku, ponieważ milczenie może zostać zinterpretowane jako brak zarzutów wobec ustaleń organu.
Na szczególną uwagę zasługuje również uprawnienie do wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego przed wydaniem decyzji. Jak stanowi art. 200 §1 o.p., organ ma obowiązek zawiadomić stronę o zakończeniu postępowania dowodowego i wyznaczyć jej termin (co najmniej 7 dni) na złożenie stanowiska. Nieraz to właśnie ten moment przesądza o rozstrzygnięciu – zwłaszcza jeśli wcześniej nie było okazji do skutecznego przedstawienia dowodów lub zastrzeżeń.
Zaskarżanie decyzji i postanowień – nie przegap tego momentu
Jednym z najważniejszych uprawnień podatnika w toku postępowania jest możliwość zaskarżenia decyzji – najpierw w drodze odwołania, a następnie, jeśli zajdzie taka potrzeba, poprzez skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego (art. 220 i nast. o.p.). Czas na odwołanie od decyzji to 14 dni od jej doręczenia, natomiast na wniesienie skargi – 30 dni od doręczenia decyzji drugiej instancji (zgodnie z przepisami Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
Nie tylko decyzje mogą być jednak przedmiotem zaskarżenia. Ordynacja podatkowa przewiduje również możliwość wniesienia zażalenia na niektóre postanowienia, jeśli ustawa tak stanowi. Zgodnie z art. 236 §1 o.p., zażalenie przysługuje m.in. na postanowienie o nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji (art. 239b o.p.), na odmowę przywrócenia terminu (art. 162 o.p.), zawieszenie postępowania (art. 201 o.p.) czy oddalenie wniosku o wyłączenie pracownika organu (art. 130 §3 o.p.).
Ważne jest, by pamiętać, że nie wszystkie czynności podlegają natychmiastowej kontroli instancyjnej. Dla wielu działań organu – takich jak wezwania, notatki, protokoły czy informacje – prawo nie przewiduje odrębnych środków zaskarżenia w toku postępowania. W takich przypadkach należy zgłosić zarzuty dopiero w odwołaniu od decyzji kończącej postępowanie. Oznacza to, że nawet jeżeli podatnik nie miał możliwości zakwestionowania danej czynności na bieżąco, może (i powinien) to zrobić, składając odwołanie, w którym opisze uchybienia proceduralne.
Błędy w deklaracjach i nadpłaty – korekty i wnioski
Prawo do korekty deklaracji, wynikające z art. 81 §1 o.p., pozwala podatnikowi na samodzielne naprawienie błędów – także tych dotyczących wysokości zobowiązania. Co istotne, składając korektę w terminie 6 miesięcy od upływu terminu złożenia deklaracji oraz regulując zaległość w ciągu 7 dni, podatnik może skorzystać z preferencyjnych – obniżonych – odsetek za zwłokę (art. 56a o.p.).
W przypadku zapłaty nienależnego podatku lub nadmiernej jego wysokości podatnik ma prawo wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty (art. 72 i n. o.p.). Nadpłata może zostać zwrócona albo zaliczona na inne zobowiązania podatkowe. Warto podkreślić, że zwrot powinien nastąpić z urzędu – chyba że podatnik złoży wniosek o zaliczenie jej na poczet przyszłych zobowiązań.
Kontrola podatkowa – tu też masz głos
Kontrola podatkowa, choć bywa postrzegana jako najbardziej inwazyjna forma działania fiskusa, również odbywa się w ramach prawnych, które zapewniają podatnikowi ochronę. Zgodnie z art. 282b o.p., organ powinien zawiadomić podatnika o zamiarze wszczęcia kontroli co najmniej 7 dni przed jej rozpoczęciem. Po doręczeniu protokołu podatnik ma 14 dni na złożenie zastrzeżeń lub wyjaśnień (art. 290 §1 o.p.). Niezgłoszenie ich nie zamyka drogi odwoławczej, ale zaniechanie reakcji może zostać odczytane jako milcząca akceptacja ustaleń kontrolujących.
Terminy i ich przywracanie
Zdarza się, że podatnik nie dotrzyma terminu procesowego – np. z przyczyn losowych nie wniesie odwołania lub zażalenia na czas. W takiej sytuacji może złożyć wniosek o przywrócenie terminu (art. 162 o.p.). Warunkiem pozytywnego rozpatrzenia takiego wniosku jest uprawdopodobnienie, że uchybienie nastąpiło bez winy podatnika, a także jednoczesne dokonanie czynności, której termin dotyczył. Wniosek należy złożyć w ciągu 7 dni od ustania przyczyny.
Wnioski, które warto zapamiętać
Prawo podatnika nie jest pustym hasłem – to realny katalog uprawnień, które mogą, a czasem powinny być aktywnie egzekwowane. Reagowanie w odpowiednim momencie, składanie korekt, wniosków czy środków odwoławczych to nie tylko forma obrony przed niekorzystnym rozstrzygnięciem, ale też sposób na świadome uczestniczenie w procedurze administracyjnej.
Nie każde działanie urzędu trzeba i można zaskarżyć od razu, ale im większa nasza czujność, tym większe szanse na korzystne zakończenie sprawy. Bierność podatnika – nawet niezamierzona – często działa na jego niekorzyść. Warto więc zapoznać się z przepisami Ordynacji podatkowej i nie bać się korzystać z przysługujących praw – zwłaszcza że w wielu przypadkach podatnik, który działa szybko i w granicach prawa, ma realny wpływ na przebieg postępowania.
