Wynagrodzenie biegłego sądowego to temat, który budzi emocje nie tylko wśród samych biegłych, ale również w środowisku prawniczym i orzeczniczym. Przez lata kwestia zaskarżalności postanowień w przedmiocie wynagrodzenia biegłych pozostawała w dużej mierze poza zakresem realnej kontroli instancyjnej, zwłaszcza gdy decyzje te zapadały przed sądem drugiej instancji. Dopiero stosunkowo niedawne zmiany legislacyjne przyniosły długo oczekiwane rozwiązania. Co konkretnie się zmieniło i co z tego wynika w praktyce?

Kiedy i za co biegłemu należy się wynagrodzenie?

Biegły sądowy, wykonując opinię na zlecenie sądu, nabywa prawo do wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem ekspertyzy. Zasady przyznawania należności określone są w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w szczególności w art. 89–93.

Wynagrodzenie zależy od takich czynników jak:

• kwalifikacje biegłego,
• nakład pracy,
• czas poświęcony na wykonanie opinii.

Biegły może rozliczać się według stawki godzinowej lub ryczałtu – zależnie od dziedziny, w której wykonuje opinie. Co istotne, wynagrodzenie podlega również podwyższeniu o należny podatek VAT, jeśli biegły jest jego płatnikiem.

Kto przyznaje wynagrodzenie i kiedy?

Co do zasady, to sąd (lub referendarz sądowy) przyznaje biegłemu wynagrodzenie na wniosek, który może być złożony pisemnie lub ustnie do protokołu rozprawy. Jednak po nowelizacji art. 288 k.p.c. sąd nie powinien decydować o wysokości wynagrodzenia natychmiast po złożeniu opinii, lecz dopiero po ocenie, czy opinia nie wymaga uzupełnienia lub wyjaśnienia.

Dlaczego to takie ważne? W praktyce często zdarza się, że opinia okazuje się niejasna, zawiera sprzeczności lub pomija kluczowe aspekty. Zbyt szybkie przyznanie wynagrodzenia mogłoby pozbawić sąd narzędzi dyscyplinujących biegłego. Nowe przepisy mają więc na celu zmotywowanie biegłych do starannego i kompletnego opracowywania opinii.

Sąd może zmniejszyć wynagrodzenie

Nie zawsze kwota wskazana przez biegłego zostanie mu w całości przyznana. Sąd ma prawo obniżyć wynagrodzenie, jeśli:

• opinia została niepotrzebnie rozbudowana,
• czynności opisane w karcie pracy były zbędne lub nieadekwatnie czasochłonne,
• praca została wykonana nierzetelnie lub wymagała licznych uzupełnień.

Co ważne – wynagrodzenie biegłego nie zależy od tego, czy sąd uzna opinię za prawidłową w sensie merytorycznym, lecz od tego, czy została sporządzona zgodnie z wymogami procesowymi i faktycznymi potrzebami sprawy.

Czy można zaskarżyć postanowienie w sprawie wynagrodzenia biegłego?

Jeszcze 2 lata temu – w przypadku postanowień sądu drugiej instancji – odpowiedź brzmiała: nie. Była to poważna luka prawna, ponieważ takie postanowienia stawały się natychmiast prawomocne, co oznaczało, że biegły nie miał żadnego środka prawnego do ich zakwestionowania, nawet jeśli wysokość przyznanej kwoty była rażąco niska lub bezzasadnie obniżona.

Sytuacja zmieniła się od 1 lipca 2023 r., kiedy to weszła w życie nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego. Na mocy art. 394² § 1¹ pkt 4¹ k.p.c., na postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie wynagrodzenia biegłego przysługuje zażalenie do innego składu tego samego sądu (tzw. zażalenie poziome).

Skąd ta zmiana? Głos środowiska biegłych

Zmiana była efektem długoletnich starań m.in. Polskiego Towarzystwa Rzeczoznawców Majątkowych, które w 2019 r. zwróciło się do Rzecznika Praw Obywatelskich o interwencję. Wskazano wtedy, że brak możliwości zaskarżenia decyzji sądu drugiej instancji narusza konstytucyjną zasadę dwuinstancyjności (art. 176 Konstytucji RP) oraz prawo do sądu (art. 45 ust. 1). Uznano, że postępowanie w przedmiocie wynagrodzenia biegłego ma charakter odrębnego „postępowania ubocznego”, w którym biegły pełni rolę strony. Jeśli nie przysługuje mu środek odwoławczy, to jego prawo do obrony interesu finansowego zostaje iluzoryczne. Ostatecznie Ministerstwo Sprawiedliwości przyjęło postulaty i uwzględniło je w projekcie nowelizacji.

Jak działa to zażalenie?

Zażalenie poziome na postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia biegłego:

• składa się do tego samego sądu drugiej instancji, ale rozpoznaje je inny skład sędziowski (trzech sędziów),
• musi spełniać ogólne wymogi formalne zażalenia (termin, uzasadnienie itd.),
• rozpoznawane jest na posiedzeniu niejawnym.

Dzięki temu rozwiązaniu biegły zyskał realne narzędzie ochrony swoich praw – może kwestionować błędne lub arbitralne decyzje, a sąd ma obowiązek wnikliwie rozważyć jego zarzuty.

Zapamiętaj: zażalenie czy skarga na orzeczenie referendarza

Wynagrodzenie biegłego to koszt postępowania, który finalnie obciąża stronę przegrywającą, zgodnie z zasadą z art. 98 § 1 k.p.c.

Biegły może dochodzić odsetek od przyznanego wynagrodzenia, jeśli wypłata została opóźniona bez uzasadnionej przyczyny.

Jeśli referendarz sądowy przyznał wynagrodzenie, biegłemu przysługuje skarga na orzeczenie referendarza, jeśli w analogicznej sytuacji orzeczenie sądu podlegałoby zażaleniu.

Podsumowanie

Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z 2023 roku przyniosła istotne wzmocnienie pozycji biegłego sądowego, przyznając mu możliwość zaskarżenia postanowienia o wynagrodzeniu wydanego przez sąd drugiej instancji. To nie tylko krok w stronę większej sprawiedliwości proceduralnej, ale też szansa na poprawę jakości pracy biegłych – skoro ich wynagrodzenia podlegają weryfikacji, są motywowani do działania w sposób rzetelny i transparentny.

Z punktu widzenia praktyki sądowej oznacza to konieczność większej staranności w ustalaniu wynagrodzenia oraz przestrzegania zasady proporcjonalności między nakładem pracy a należnością finansową. Dla biegłych zaś – to długo wyczekiwany sygnał, że ich praca zyskała należną ochronę prawną. Chcesz dowiedzieć się, jak skutecznie złożyć zażalenie na wynagrodzenie? A może zastanawiasz się, czy sąd nie zaniżył należnej Ci kwoty? Zapraszam do kontaktu